مطالعه با ذهن باز

اخیرا تجربه‌ای داشتم در حوزه‌ی کتاب‌خوانی که ترجیح دادم گرچه تکراری بود، باز بی‌تفاوت از کنارش رد نشوم و دست کم با شما به اشتراک بگذارم.

دوستی دارم بسیار کتاب‌خوان و شدیداً آشنا به فضای کتاب، از وضعیت چاپ و نشر، تا اسامی فعالان این حوزه از نویسندگان و مترجمان گرفته تا مدیران انتشارات و مسئولان وزارت ارشاد و... تقریبا همه را می‌شناسد.

اخیرا در دیداری نزدیک - به روال چنین دورهمی‌هایی- بحث به موضوع کتاب کشیده شد.

گفت که در پی دغدغه‌ای ذهنی کتابی خریده و برای رفع ابهامات آن، کتابی دیگر و کتابی دیگر و ... نهایتا در بازه‌ای چند ماهه، چند صد جلد کتاب خوانده.

چون فهمیدن خواسته‌ی ما برایش سخت نبود، خودش پیش از تقاضای ما، شروع کرد به ارائه‌ی بخشهایی از موضوع و یافته‌هایش.

درباره‌ی تاریخ معاصر ایران و نقش دولت انگلستان در وقایع کشورمان مطالعه کرده بود.

انصافا عمیق خوانده بود و خوب هم به ذهن سپرده بود.

فقط از یک جایی به بعد، به این نتیجه رسیدم که کتابهایی که خوانده، یا همه از نویسندگان و مترجمانی با یک طیف فکری بوده‌اند یا زاویه‌ی نگاه خودش در تحلیل و تقویت رخدادهای مسیری از تاریخ معاصر که تعریف می‌کرد نقش داشته.

همان بحث تکراری بد بودن پهلوی پدر و دست‌نشانده بودنش و بی‌دینی او و ....

مسیر مطالعه، ابزار مطالعه، زمان کافی، انرژی و هرچه این روزها برای کتاب‌خوانی لازم است را فراهم و مصروف کرده بود، ولی خروجی‌ یکسویه بود و فرد مورد نظر را در تمام ابعاد بد و نالایق و بی‌خاصیت یافته بود.

به‌خودی خود، باطل بودن نتیجه‌گیری‌اش محرز بود؛ مگر می‌شود یک نفر را بررسی کرد و حتی یک نکته‌ی مثبت درباره‌اش پیدا نکرد؟

بار دیگر با خودم به این نتیجه رسیدم که مطالعه و بررسی و واکاوی یک موضوع -چه فرد باشد، چه هر پدیده‌ی دیگری- وقتی درست و مفید است و خروجی‌هایی قابل استناد، که فرد بررسی کننده پیش از شروع به بررسی، در حین بررسی و در پایان مسیر در زمان نتیجه‌گیری، بتواند استقلال خودش را حفظ کند.

پیش از شروع، برای اینکه بتواند منابع کافی از طیف‌های مختلف را گردآوری و انتخاب کند، در حین بررسی هم ارتباطات علمی و عقلایی بین منابع برقرار کند و اگر ضرورت ایجاب کند، منابع تازه‌ای فراهم کند.

نهایتا هم که بتواند و بخواهد درست نتیجه‌گیری کند.

گاه حتی نتیجه‌ی حاصل ممکن است  همین باشد که پس از مرور و مطالعه و مداقه در چندین جلد کتاب و منبع دیگر، نویسنده اعتراف کند که نیاز به بررسی بیشتر دارم چون هنوز حائز شرایط نیستم.

سخت ولی امکان‌پذیر است که انسان بتواند ذهنش را خالی کند و داشته‌هایش را کنار بگذارد و بعد شروع کند به مطالعه‌ی جدید.